(9) 4. เถรวคฺโค

1-8. วาหนสุตฺตาทิวณฺณนา

[81-88] จตุตฺถสฺส ปฐเม วิมริยาทีกเตนาติ นิมฺมริยาทีกเตนฯ เจตสาติ เอวํวิเธน จิตฺเตน วิหรติฯ ตตฺถ ทฺเว มริยาทา กิเลสมริยาทา จ อารมฺมณมริยาทา จฯ สเจ หิสฺส รูปาทิเก อารพฺภ ราคาทโย อุปฺปชฺเชยฺยุํ, กิเลสมริยาทา เตน กตา ภเวยฺยฯ เตสุ ปนสฺส เอโกปิ น อุปฺปนฺโนติ กิเลสมริยาทา นตฺถิฯ สเจ ปนสฺส รูปาทิธมฺเม อาวชฺเชนฺตสฺส เอกจฺเจ อาปาถํ นาคจฺเฉยฺยุํ, เอวมสฺส อารมฺมณมริยาทา ภเวยฺยฯ เต ปนสฺส ธมฺเม อาวชฺเชนฺตสฺส อาปาถํ อนาคตธมฺโม นาม นตฺถีติ อารมฺมณมริยาทาปิ นตฺถิฯ อิธ ปน กิเลสมริยาทา อธิปฺเปตาติ อาห ‘‘กิเลสมริยาทํ ภินฺทิตฺวา’’ติอาทิฯ ตติยาทีสุ นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

วาหนสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9-10. โกกาลิกสุตฺตาทิวณฺณนา

[89-90] นวเม (สํ. นิ. ฏี. 1.1.181) โกกาลิกนามกา ทฺเว ภิกฺขูฯ ตโต อิธาธิปฺเปตํ นิทฺธาเรตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘โกยํ โกกาลิโก’’ติ ปุจฺฉาฯ สุตฺตสฺส อฏฺฐุปฺปตฺติํ ทสฺเสตุํ ‘‘กสฺมา จ อุปสงฺกมี’’ติ ปุจฺฉาฯ อยํ กิราติอาทิ ยถากฺกมํ ตาสํ วิสฺสชฺชนํฯ วิเวกวาสํ วสิตุกามตฺตา อปฺปิจฺฉตาย จ มา โน กสฺสจิ…เป.… วสิํสุฯ อาฆาตํ อุปฺปาเทสิ อตฺตโน อิจฺฉาวิฆาตนโตฯ เถรา ภิกฺขุสงฺฆสฺส นิยฺยาทยิํสุ ปยุตฺตวาจาย อกตตฺตา เถเรหิ จ อทาปิตตฺตาฯ ปุพฺเพปิ…เป.… มญฺเญติ อิมินา เถรานํ โกหญฺเญ ฐิตภาวํ อาสงฺกติ อวเณ วณํ ปสฺสนฺโต วิย, สุปริสุทฺเธ อาทาสตเล ชลฺลํ อุฏฺฐาเปนฺโต วิย จฯ

อปรชฺฌิตฺวาติ ภควโต สมฺมุขา ‘‘ปาปภิกฺขู ชาตา’’ติ วตฺวาฯ มหาสาวชฺชทสฺสนตฺถนฺติ มหาสาวชฺชภาวทสฺสนตฺถํ, อยเมว วา ปาโฐฯ มาเหวนฺติ มา เอวมาห, มา เอวํ ภณิฯ สทฺธาย อโย อุปฺปาโท สทฺธาโย, ตํ อาวหตีติ สทฺธายิโกติ อาห ‘‘สทฺธาย อาคมกโร’’ติฯ สทฺธายิโกติ วา สทฺธาย อยิตพฺโพ, สทฺเธยฺโยติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘สทฺธาตพฺพวจโน วา’’ติฯ

ปีฬกา นาม พาหิรโต ปฏฺฐาย อฏฺฐีนิ ภินฺทนฺติ, อิมา ปน ปฐมํเยว อฏฺฐีนิ ภินฺทิตฺวา อุคฺคตาฯ เตนาห ‘‘อฏฺฐีนิ ภินฺทิตฺวา อุคฺคตาหิ ปิฬกาหี’’ติฯ ตรุณเพลุวมตฺติโยติ ตรุณพิลฺลผลมตฺติโยฯ

วิสคิลิโตติ ขิตฺตปหรโณ ฯ ตญฺจ พฬิสํ วิสสมญฺญา โลเกฯ อารกฺขเทวตานํ สทฺทํ สุตฺวาติ ปทํ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ

พฺรหฺมโลเกติ สุทฺธาวาสโลเกฯ วราโกติ อนุคฺคหวจนเมตํฯ หีนปริยาโยติ เกจิฯ ปิยสีลาติ อิมินา เอตสฺมิํ อตฺเถ นิรุตฺตินเยน เปสลาติ ปทสิทฺธีติ ทสฺเสติฯ กพรกฺขีนีติ พฺยาธิพเลน ปริภินฺนวณฺณตาย กพรภูตานิ อกฺขีนิฯ ยตฺตกนฺติ ภควโต วจนํ อญฺญถา กโรนฺเตน ยตฺตกํ ตยา อปรทฺธํ, ตสฺส ปมาณํ นตฺถีติ อตฺโถฯ ยสฺมา อนาคามิโน นาม ปหีนกามจฺฉนฺทพฺยาปาทา โหนฺติ, ตฺวญฺจ ทิฏฺฐิกามจฺฉนฺทพฺยาปาทวเสน อิธาคโต, ตสฺมา ยาวญฺจ เต อิทํ อปรทฺธนฺติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

อทิฏฺฐิปฺปตฺโตติ อปฺปตฺตทิฏฺฐิโกฯ คิลิตวิโส วิย วิสํ คิลิตฺวา ฐิโต วิยฯ กุฐาริสทิสา มูลปจฺฉินฺทนฏฺเฐนฯ อุตฺตมตฺเถติ อรหตฺเตฯ ขีณาสโวติ วทติ สุนกฺขตฺโต วิย อเจลํ โกรกฺขตฺติยํฯ โย อคฺคสาวโก วิย ปสํสิตพฺโพ ขีณาสโว, ตํ ‘‘ทุสฺสีโล อย’’นฺติ วทติฯ วิจินาตีติ อาจิโนติ ปสวติฯ ปสํสิยนินฺทา ตาว สมฺปนฺนคุณปริธํสนวเสน ปวตฺติยา สาวชฺชตาย กฏุกวิปากา, นินฺทิยปฺปสํสา ปน กถํ ตาย สมวิปากาติ? ตตฺถ อวิชฺชมานคุณสมาโรปเนน อตฺตโน ปเรสญฺจ มิจฺฉาปฏิปตฺติเหตุภาวโต ปสํสิเยน ตสฺส สมภาวกรณโต จฯ โลเกปิ หิ อสูรํ สูเรน สมํ กโรนฺโต คารยฺโห โหติ, ปเคว ทุปฺปฏิปนฺนํ สุปฺปฏิปนฺเนน สมํ กโรนฺโตติฯ

สเกน ธเนนาติ อตฺตโน สาปเตยฺเยนฯ อยํ อปฺปมตฺตโก อปราโธ ทิฏฺฐธมฺมิกตฺตา สปฺปติการตฺตา จ ตสฺสฯ อยํ มหนฺตตโร กลิ กตูปจิตสฺส สมฺปรายิกตฺตา อปฺปติการตฺตา จฯ

นิรพฺพุโทติ คณนาวิเสโส เอโสติ อาห ‘‘นิรพฺพุทคณนายา’’ติ, สตสหสฺสํ นิรพฺพุทานนฺติ อตฺโถฯ ยมริยครหี นิรยํ อุเปตีติ เอตฺถ ยถาวุตฺตอายุปฺปมาณํ ปากติกวเสน อริยูปวาทินา วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อคฺคสาวกานํ ปน คุณมหนฺตตาย ตโตปิ อติวิย มหนฺตตรเมวาติ วทนฺติฯ

อถ โข พฺรหฺมา สหมฺปตีติ โก อยํ พฺรหฺมา, กสฺมา จ ปน ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจาติ? อยํ กสฺสปสฺส ภควโต สาสเน สหโก นาม ภิกฺขุ อนาคามี หุตฺวา สุทฺธาวาเสสุ อุปฺปนฺโน, ตตฺถ สหมฺปติ พฺรหฺมาติ สญฺชานนฺติฯ โส ปนาหํ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘ปทุมนิรยํ กิตฺเตสฺสามิ, ตโต ภควา ภิกฺขูนํ อาโรเจสฺสติ, อถานุสนฺธิกุสลา ภิกฺขู ตตฺถายุปฺปมาณํ ปุจฺฉิสฺสนฺติ, ภควา อาจิกฺขนฺโต อริยูปวาเท อาทีนวํ ปกาเสสฺสตี’’ติ อิมินา การเณน ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจฯ

มคธรฏฺเฐ สํโวหารโต มาคธโก ปตฺโถ, เตนฯ ปจฺจิตพฺพฏฺฐานสฺสาติ นิรยทุกฺเขน ปจฺจิตพฺพปฺปเทสสฺส เอตํ อพฺพุโทติ นามํฯ วสฺสคณนาติ เอกโต ปฏฺฐาย ทสคุณิตํ อพฺพุทอายุมฺหิ ตโต อปรํ วีสติคุณิตํ นิรพฺพุทาทีสุ วสฺสคณนา เวทิตพฺพาฯ อยญฺจ คณนา อปริจิตานํ ทุกฺกราติ วุตฺตํ ‘‘น ตํ สุกรํ สงฺขาตุ’’นฺติฯ เกจิ ปน ‘‘ตตฺถ ตตฺถ ปริเทวนานตฺเตน กมฺมการณนานตฺเตนปิ อิมานิ นามานิ ลทฺธานี’’ติ วทนฺติ, อปเร ‘‘สีตนรกา เอเต’’ติฯ สพฺพตฺถาติ อพพาทีสุ ปทุมปริโยสาเนสุ สพฺเพสุ นิรเยสุฯ เอส นโยติ เหฏฺฐิมโต อุปริมสฺส วีสติคุณตํ อติทิสติฯ ทสเม นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

โกกาลิกสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เถรวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(10) 5. อุปาลิวคฺโค

1-4. กามโภคีสุตฺตาทิวณฺณนา

[91-94] ปญฺจมสฺส ปฐมาทีนิ อุตฺตานตฺถานิฯ จตุตฺเถ ตปนํ สนฺตปนํ กายสฺส เขทนํ ตโป, โส เอตสฺส อตฺถีติ ตปสฺสี, ตํ ตปสฺสิํฯ ยสฺมา ตถาภูโต ตปนิสฺสิโต, ตโป วา ตนฺนิสฺสิโต, ตสฺมา อาห ‘‘ตปนิสฺสิตก’’นฺติฯ ลูขํ ผรุสํ สาธุสมฺมตาจารวิรหโต น ปสาทนียํ อาชีวติ วตฺตตีติ ลูขาชีวี, ตํ ลูขาชีวิํฯ อุปกฺโกสตีติ อุปฺปณฺเฑติ , อุปหสนวเสน ปริภาสติฯ อุปวทตีติ อวญฺญาปุพฺพกํ อปวทติฯ เตนาห ‘‘หีเฬติ วมฺเภตี’’ติฯ

กามโภคีสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อุตฺติยสุตฺตวณฺณนา

[95] ปญฺจเม ปจฺจนฺเต ภวํ ปจฺจนฺติมํฯ ปาการสฺส ถิรภาวํ อุทฺธมุทฺธํ ปาเปตีติ อุทฺธาปํ, ปาการมูลํฯ อาทิ-สทฺเทน ปาการทฺวารพนฺธปริขาทีนํ สงฺคโห เวทิตพฺโพฯ ปณฺฑิตโทวาริกฏฺฐานิยํ กตฺวา ภควา อตฺตานํ ทสฺเสสีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘เอกทฺวารนฺติ กสฺมา อาหา’’ติ โจทนํ สมุฏฺฐาเปสิฯ ยสฺสา ปญฺญาย วเสน ปุริโส ปณฺฑิโตติ วุจฺจติ, ตํ ปณฺฑิจฺจนฺติ อาห ‘‘ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคโต’’ติฯ ตํตํอิติกตฺตพฺพตาสุ เฉกภาโว พฺยตฺตภาโว เวยฺยตฺติยํฯ เมธติ สมฺโมหํ หิํสติ วิธมตีติ เมธา, สา เอตสฺส อตฺถีติ เมธาวีฯ ฐาเน ฐาเน อุปฺปตฺติ เอติสฺสา อตฺถีติ ฐานุปฺปตฺติกา, ฐานโส อุปฺปชฺชนปญฺญาฯ อนุปริยายนฺติ เอเตนาติ อนุปริยาโย, โส เอว ปโถติ อนุปริยายปโถ, ปริโต ปาการสฺส อนุสํยายนมคฺโคฯ ปาการภาคา สนฺธาตพฺพา เอตฺถาติ ปาการสนฺธิ, ปาการสฺส ผุลฺลิตปฺปเทโสฯ โส ปน เหฏฺฐิมนฺเตน ทฺวินฺนมฺปิ อิฏฺฐกานํ วิคเมน เอวํ วุจฺจตีติ อาห ‘‘ทฺวินฺนํ อิฏฺฐกานํ อปคตฏฺฐาน’’นฺติฯ ฉินฺนฏฺฐานนฺติ ฉินฺนภินฺนปฺปเทโส, ฉิทฺทฏฺฐานํ วาฯ ตญฺหิ วิวรนฺติ วุจฺจติฯ

อุตฺติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ